موسیقی در اشعار نظامی گنجوی؛ موضوع نخستین نشست پژوهشی جشنواره موسیقی فجر - وبلاگ سیمبیان

به گزارش وبلاگ سیمبیان، تهران (پانا) - اولین نشست از سلسله نشست های پژوهشی سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر روز گذشته با حضور سعید شفیعیون، ارسطو میهن دوست و محمد جعفری برگزار گردید. این برنامه از سوی رادیو گفت وگو ضبط و در برنامه تخصصی ارغنون پنجشنبه هر هفته ساعت 21 پخش می گردد.

اولین نشست پژوهشی سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر به موضوع موسیقی در شعر نظامی گنجوی پرداخته شد و میهمانان این برنامه محمد جعفری، سعید شفیعیون و ارسطو میهن دوست بودند.

سعید شفیعیون، دانشیار ادبیات دانشگاه اصفهان، میهمان اول برنامه بود که با همت او و همکارانش روز 21 اسفند به نام روز نظامی گنجوی در تقویم ثبت شده است. شفیعیون علاوه بر تخصص ادبی، نظامی پژوه نیز است.

او که خود استاد موسیقی است و نزد استادانی چون محمدرضا شجریان آموزش دیده است، در خصوص موسیقی در اشعار نظامی گفت: نظامی از دیرباز در آواز ایرانی ورود داشته است اما متاسفانه برخلاف دیگر شاعران جایگاهی که باید را ندارد و مانند شاعرانی چون حافظ و سعدی به او توجه نشده است. این در حالی است که حتی شاعرانی از زبان های دیگر نیز از آثار او الهام گرفته اند.

زبان سخت اشعار نظامی

وی اضافه کرد: شاید یکی از کم توجهی ها به اشعار و آثار نظامی به دلیل پیچیدگی و سختی زبان اشعار او باشد. او در آثارش از ترکیب های خاص و استعاره ها و دیگر شگردهای زبان فارسی استفاده نموده که فهم آثار او را چه از منظر موسیقی و چه از نظر مخاطبان سخت می نماید.

شفیعیون در پاسخ به این پرسش که آیا می توان موضوع سختی فهم آثار گنجوی به دلیل به کارگیری اصطلاحات خاص را به عنوان یک چالش دید، گفت: بله، زیرا زبان سخت این اشعار و به کارگیری اصطلاحات خاص در آن برای انتخاب شعر موسیقی چالش ایجاد می نماید. بعلاوه موضوعاتی که در شعر گنجوی به کار رفته، موضوعاتی است که شاید بسیاری با آن انس نگیرند.

شفیعیون درمورد زبان اشعار نظامی توضیح داد: مردم اقبال بیشتری به اشعار شاعرانی چون حافظ و سعدی دارند زیرا فهم آثار آنها برای مردم راحت تر و ملموس تر است.

این استاد موسیقی در پاسخ به سوالی درباره مهجور ماندن نظامی خاطر نشان کرد: اشعار روایی نظامی کمتر مورد توجه قرار گرفته و شاید هم دلیل این است که بیان آوازی موسیقی امروز ما در وهله اول به گونه ای است که اشعار گنجوی کمتر شامل حال آن می گردد.

شفیعیون با اشاره به فضای موسیقایی گذشته اضافه کرد: مستمعین و خوانندگان اشعار در گذشته، آشنایی بیشتری با اشعار و شاعران فارسی داشتند و برای انتخاب شعر و موسیقی ای که بخواهند به آن گوش دهند دستشان بازتر بود؛ زیرا برای آنها اشعار و موضوعاتی که در شعر به کار برده می شد، ملموس تر بود.

او در خصوص اینکه آواز به غزل منحصر شده است، گفت: غزل هایی که در موسیقی از آنها بهره گرفته می گردد، غزل هایی هستند که فکر مخاطب با آن مانوس است و رویکرد تازه ای به آن شعر و موسیقی ایجاد نمی گردد.

پس از صحبت های میهمان اول برنامه، ارسطو میهن دوست میهمان دوم در خصوص اسامی الحانی در شعر نظامی گنجوی صحبت کرد. میهن دوست کارشناس ارشد موزیکولوژی از دانشگاه تهران است.

میهن دوست در پاسخ به این پرسش که چرا الحانی که نظامی در خسرو و شیرین آورده و آنها را به باربد و نکسیا نسبت داده و پس از آن، او منبعی برای تمام کتاب ها و فرهنگ نویسان بعدی شده که الحان باربدی را همان الحانی بدانند که نظامی ذکر می نماید، گفت: ما از نظامی شاعر به عنوان یکی از منابع موسیقیایی استفاده می کنیم. نظامی در خسرو و شیرین به کرات از باربد و نکسیا نام می برد. نظامی در این اثر سی لحنی را نام می برد که کسی نمی داند او آنها را از کجا آورده و منبع آنها پیش از نظامی چه کسی یا چه کتابی بوده است.

اسامی الحانی از کجا آمده؟

میهن دوست ادامه داد: با آنالیز آثار پیش از نظامی و زمانه ای که نظامی در آن زندگی می نموده متوجه می شویم که او با مراجعه به سنت موسیقی دوران خود این اسامی را در آثارش نقل نموده است.

وی درمورد اشعار الحاقی گفت: بعضی از اشعاری که منتسب به نظامی هستند یا حتی در میان اشعار او وجود دارند، اشعار الحاقی هستند. در آن موقع، برای بقای شعر، دیده شدن یا اینکه بعضی نمی خواستند که نام شان فاش گردد، شعر خود را منتسب به شخص معروف دیگری می نوشتند تا آن شعر بیشتر دیده گردد و باقی هم بماند.

بعلاوه او می گوید که نظامی خود یک منبع موسیقیایی است که با رجوع به آثار او می توانیم درمورد سازهای موسیقی دوره او اطلاعات مفیدی را کسب کنیم.

باربد، اسطوره موسیقی در شعر نظامی

میهمان آخر این مراسم، محمد جعفری، دانشجوی دکترای ادبیات در دانشگاه تربیت مدرس بود. جعفری خبر از تصحیح آثار نظامی داد و سپس درباره باربد به عنوان یک اسطوره در آثار نظامی گفت: باربد موسیقیدان شاخص یک دوره است. در خسرو و شیرین نظامی آنجایی که باربد نمود کامل دارد ما اسطوره ای از او داریم، یعنی یک سیری اجرا شده تا باربد به وجود آید. باربد یک اسطوره موسیقی است؛ زیرا هنوز هم نامش در میان است.

او در این رابطه اضافه کرد: از همان قرون نخستین که شعر عربی سروده می شد، یک سیر اسطوره سازی درمورد باربد رخ داد. در حال حاضر نیز بعضی قصه ها و داستان ها و بسیاری از سازها را به باربد نسبت می دهند. باربد در اشعار نظامی گنجوی یک اسطوره است.

جعفری در خصوص شعر نظامی به عنوان یک منبع برای موسیقی شناسی گفت: باید بگوییم که شعر متنی است که صدق و کذب نمی پذیرد و مانند علم نیست بلکه سیال است. احتمال آنکه بسیاری از مفاهیمی که نظامی در آثارش به کار برده برگرفته از تخیل خود او باشد، زیاد است.